Llenwch Daenlen Bapur

Cefndir

Before beginning to analyse and tell stories with data, you have to understand what data is and how to clean it before it can be used. Build a paper spreadsheet together to introduce non-technical newcomers to concepts like “data”, “datasets”, “data types” and “clean data.” This activity also introduces participants to ethics and privacy concerns in data. It serves as an icebreaker at the beginning of a session to introduce participants to one another.

Cychwyn y Gweithgaredd

Cyn y gweithgaredd, crëwch eich taenlen bapur ar ddarn mawr o bapur rhwyllog. Crëwch o leiaf bum colofn i gipio mathau gwahanol o wybodaeth bersonol. Y peth gorau yw cynnwys colofnau am bob prif fath o ddata, er enghraifft:

• ‘Enw cyntaf’ am ddata ansoddol
• ‘Tref enedigol’ am ddata daearyddol
• ‘Lliw Eich crys’ am data categoraidd
• ‘Sawl Brawd a Chwaer sydd Gennych’ am ddata meintiol
• ‘Dydd a Mis Eich Pen-blwydd’ am ddata amserol
• ‘Disgrifiwch unrhyw brofiad sydd gennych gyda data’ am destun agored fel data

Dylech chi ddewis cwestiynau eraill sy'n fwy perthnasol i'ch cynulleidfa chi, ond gwnewch yn siŵr nad ydych chi'n casglu gwybodaeth bersonol sensitif neu unrhyw beth a allai beri embaras. Na, o ddifrif, r'yn ni'n golygu hynny! Mae'n hawdd iawn gofyn cwestiwn yn ddamweiniol sy'n datgelu gormod mewn ffordd amhriodol.

Atodwch y daenlen i'r wal cyn dechrau'r sesiwn. Wrth i gyfranogwyr gyrraedd, gofynnwch iddyn nhw lenwi rhes amdanynt eu hunain, ond peidiwch â'u gorfodi i wneud os ydyn nhw'n dewis peidio.

Gadewch ddigon o amser i'r holl gyfranogwyr lenwi'r daenlen. Pan fyddwch chi'n barod i ddechrau, gwahoddwch gwpl o wirfoddolwyr i gyflwyno eu hunain gan ddefnyddio'r wybodaeth a ysgrifennon nhw. Dylai'r rhain fod yn gyflwyniadau byr sy'n rhoi ychydig yn fwy o gefndir i'r hyn a ysgrifennon nhw; dim ond munud neu ddwy.

Arweiniwch Sgwrs

Arweiniwch eich grŵp mewn trafodaeth am y “set ddata” maen nhw wedi'i chreu. Pwysleisiwch fod data yn arsylwadau am y byd sy'n cael eu casglu'n systematig. Ar yr un pryd, mae casglu data yn gofyn am ryw fath o leihad defnyddiol o'r byd, felly nid dyma'r gair olaf ac efallai na fydd yn cwmpasu popeth mae angen i chi ei wybod i ateb unrhyw gwestiynau. Gallwch chi archwilio hyn drwy ofyn nifer o gwestiynau i'ch grŵp ynghylch y Daenlen Bapur:

• Do the colors people wrote down accurately capture all the texture and nuance of their fabric? For example, if anyone wore a striped shirt, what did they write in the 'shirt color' column?
• Do these questions capture enough of who each person is to analyse?
• What is missing that might help use this dataset?

Hefyd amlygwch y gwahanol fathau o ddata mae'r Daenlen Bapur yn eu cipio. Gallwch chi ofyn pethau fel:

• Mae pobl yn meddwl am ddata yn aml fel dim ond rhifau, ond pa fathau eraill o ddata ydyn ni wedi eu cipio yma? Oes data amserol? Data daearyddol?
• Mae rhifau'n hawdd eu hadio, symio, a chyfartaleddu; ym mha ddulliau eraill allen ni drefnu data nad yw'n rhifau? Er enghraifft, gallen ni blotio dyddiadau ar linell amser, neu leoliadau ar fap.

Nesaf, cyflwynwch beth mae angen ei wneud i lanhau a dweud storïau gyda'r data hwn. Gofynnwch i'r cyfranogwyr gwestiynau fel:

• Os oeddech chi am fapio trefi genedigol pobl, sut allen ni wneud hynny? Er enghraifft, oes anghysondebau mewn sut ysgrifennodd pobl eu tref enedigol? Ac a wnaeth pawb ddehongli ystyr 'tref enedigol' yn yr un ffordd?
• Pa fath o batrymau ydych chi'n eu gweld yn y cysondebau neu'r anghysondebau yn y data a gafodd ei gasglu? A wnaeth pawb lenwi pob colofn? A wnaeth unrhyw un *beidio* â rhoi eu hun ar y daenlen bapur?

Yn olaf, trafodwch ystyriaethau preifatrwydd, cydsyniad, a moeseg data. Gofynnwch i gyfranogwyr pethau fel:

• Oedd unrhyw gwestiynau roeddech chi'n teimlo'n anghysurus yn ysgrifennu gwybodaeth amdanyn nhw?
• Pwy fel arfer sydd â'r pŵer i benderfynu beth sy'n cael ei gipio mewn data?
• Pwy sy'n penderfynu sut mae'r cwestiynau hynny'n cael eu gofyn a sut mae'r atebion yn cael eu dehongli?

Adolygwch Beth Rydych wedi ei Ddysgu

Review the key points in the conversation that you just had. Remind the participants that data are systematic observations of the world, and a dataset is the collection of those observations. Data are a helpful reduction of the world, but it’s important to keep in mind that they do not capture everything. Data can capture different types of information (quantitative, qualitative, temporal, geographic, etc.), and the type of the data affects the kinds of exploration and pattern seeking that you can do. Data often needs to be cleaned and standardized. Data storytelling and analysis involves looking for patterns, making comparisons, finding outliers, and then testing that knowledge in dialogue with others. Finally, the way data are collected and used can raise questions of privacy, consent, and ethics, which must be taken into account when analysing and presenting them.